Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος
Ιστορικό εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου
Πλησιάζοντας στην παραλία του Πηλίου, λίγα µέτρα από την ακροθαλασσιά, βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, το οποίο κτίστηκε το 1350 και παρουσιάζει µεγάλο ενδιαφέρον σε ότι αφορά τις τοιχογραφίες του. ∆υστυχώς το εκκλησάκι αυτό, το οποίο θα έπρεπε να διατηρηθεί γιατί είναι µοναδικό στο είδος του, έχει υποστεί επανειληµµένως βανδαλισµούς λιγότερους από τους Τούρκους και περισσότερους από σύγχρονους ή παλιότερους αρχαιοκάπηλους καθώς και στενόµυαλους θρησκόληπτους «λογοκριτές» των τοιχογραφιών. Πρόκειται για ένα εκκλησάκι µικρό και απλό, µε παρουσία σεµνή, αρµονικά δεµένη µε τον περιβάλλοντα χώρο. Είναι χτισµένο σ’ ένα πλάτωµα γύρω τα πενήντα µέτρα από τη θάλασσα, στους πρόποδες του βουνού, που υψώνεται ανατολικά του.
Το εκκλησάκι του Αϊ- Γιάννη ανήκει στην κατηγορία των λεγόµενων παλαιολόγειων ναών. Έτσι ονοµάζονται οι ναοί, που χτίστηκαν κατά την Υστεροβυζαντινή περίοδο (13ος- 15ος αιώνας) (ή περίοδο Φραγκοκρατίας), όταν δηλαδή στο θρόνο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας βρισκόταν η οικογένεια των Παλαιολόγων. Είναι ένα πολύ µικρό εκκλησάκι µε διαστάσεις: µήκος περίπου 5 µ., πλάτος 3,5 µ. και ύψος 2,5 µ. δεν έχει παράθυρα, παρά µόνο µια µικρή σχισµή (εγκοπή) πάνω ακριβώς από την πόρτα της εισόδου, ίσως για να µπαίνει το φως του ηλίου από το µεσηµέρι και µετά, ενώ οι τοίχοι του έχουν ασυνήθιστο, για τα σύγχρονα δεδοµένα, πάχος (περίπου 70 εκ.). Θα έλεγε κανείς πως αν δεν ήταν εκκλησία θα ήταν ένα µικρό φρούριο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Πράγµατι η τοιχοποιία δίνει τη εντύπωση, πως ήταν φτιαγµένο ώστε να αντέχει σε εξωτερική επίθεση. Όπως συµβαίνει µε πολλά ελληνικά εκκλησάκια, έτσι κι εδώ έχουµε µια τέτοια κατασκευή εισόδου, που απαγορεύει την είσοδο µεγάλων ζώων (κυρίως αλόγων). Έχουµε δηλαδή στενή είσοδο, µέσω της οποίας εισέρχεται κανείς στο ναΐσκο, αφού κατέβει πρώτα ένα σκαλάκι ύψους περίπου 15 εκ. Οι κατασκευές αυτές, ή ανακατασκευές, έγιναν κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας για να αποτρέψουν τους κατακτητές από τη συνήθεια τους, να χρησιµοποιούν σαν στάβλους τους χριστιανικούς ναούς.
Ο ερευνητής και συγγραφέας Θόδωρος Σκούρας, στο βιβλίο του «Βυζαντινά μνημεία της Εύβοιας», γράφει τα παρακάτω για το εκκλησάκι:
«…Το δάπεδο δυο σκαλοπάτια πιο χαµηλά από το έδαφος και όλοι οι τοίχοι ζωγραφισµένοι µε πολύ καλές αγιογραφίες. Έχει υποστεί επιδροµές αρχαιοκάπηλων. Προ δεκαετίας είχαν σκάψει πίσω από το ιερό, προ οκταετίας κλέψανε την εικόνα του αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στην οποία εικονιζόταν µαζί µε τον µαθητή του Πρόχορο και της 25-5-88 σκάψανε µέσα στην εκκλησία ένα λάκκο ενός µέτρου και βάθους 80 εκ. µ…».
Η πρώτη εντύπωση που έχει κάποιος από το εσωτερικό του ναΐσκου είναι «µαύρη»! Το εσωτερικό είναι σκοτεινό και πρέπει πρώτα να συνηθίσουν τα µάτια του επισκέπτη, που απότοµα µεταφέρεται από το φως της ηµέρας στο σκοτάδι, του χωρίς παράθυρα και ηλεκτρικό φως, µικρού ναού.
Μόλις ο επισκέπτης εξοικειωθεί µε το χώρο παρατηρεί ότι ο τοίχος και ο θόλος, τόσο του κυρίως ναού όσο και της Αγίας Τραπέζης, είναι µαυρισµένοι. Σηµάδια ολοφάνερα της πυρκαγιάς, που σύµφωνα µε την προφορική παράδοση, έβαλαν οι Τούρκοι καταχτητές. Σύµφωνα µε πιο επίσηµες εκδοχές, το µαύρισµα του εσωτερικού χώρου του Αϊ- Γιάννη οφείλεται στην πολυκαιρία σε σχέση µε τις συνθήκες, που δηµιουργούνται από το συνδυασµό του υγρού κλίµατος της παραθαλάσσιας περιοχής και του τρόπου µε τον οποίο είναι χτισµένος ο µικρός ναός. Βέβαια, κανείς δεν αποκλείει πως µπορούν να ισχύουν και οι δυο περιπτώσεις, που έτσι έχουν επιφέρει στην σηµερινή κατάσταση το εσωτερικό του ναού. Παρ’ όλες όµως τις προσπάθειες του χρόνου και των ανθρώπων, έχουν διατηρηθεί σε σχεδόν καλή κατάσταση κάποιο µέρος των τοιχογραφιών, που στολίζουν ολόκληρο το εσωτερικό του ναού. Στο θόλο βρίσκεται κυρίαρχη η άγρυπνη µορφή του Παντοκράτορα. Στο βορινό τµήµα υπάρχουν αναπαραστάσεις από τα Άγια Πάθη. Η Σταύρωση, η Ταφή αλλά και η Ανάσταση του Θεανθρώπου αναπαρίστανται σ’ αυτό το σηµείο του ναΐσκου. Στο νότιο τοίχο υπάρχουν οι αυστηρές και ασκητικές µορφές αγίων, που τα ονόµατα τους δεν διακρίνονται πια στην πολυκαιρισµένη και µαυρισµένη τοιχογραφία. Στη βάση του ίδιου τοίχου και σ’ όλο το µήκος του υπάρχει µια ζωγραφική αναπαράσταση σκηνών της κόλασης, όπως τις έπλασε η λαϊκή φαντασία. Στη λωρίδα αυτή υπάρχει επίσης η παράσταση, που εικονίζει τις τιµωρίες του µυλωνά και του κρασοπώλη, που έκλεβαν τους πελάτες τους. Ο µυλωνάς έχει τη µυλόπετρα στο λαιµό, ενώ ο κρασοπώλης το βαρέλι.
Τοιχογραφίες καλύπτουν και ολόκληρη την Αγία Τράπεζα, όπως αναφέραµε προηγουµένως, χωρίς όµως να φαίνονται καθαρά τα θέµατα τους. Υπάρχει επίσης η πληροφορία από την Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, πως το εκκλησάκι του Αϊ- Γιάννη είναι, ίσως ο µοναδικός ναός στην Ελλάδα αυτής της περιόδου µε τις τοιχογραφίες να καλύπτουν ολόκληρο το εσωτερικό του. Το γεγονός αυτό, καθώς και η µοναδικότητα επίσης της απεικόνισης σκηνών της κόλασης καθιστούν το εκκλησάκι αυτό εξαιρετικά ενδιαφέρον από αρχαιολογική και ιστορική σκοπιά. Ποιος όµως, υπήρξε ο δηµιουργός αυτών των τοιχογραφιών; Πουθενά δεν υπάρχει η υπογραφή του ζωγράφου- αγιογράφου που τις φιλοτέχνησε. Από έµµεσες όµως πηγές, πιθανολογείται πως ο καλλιτέχνης ήταν ένας ερασιτέχνης Ιταλός ζωγράφος, που κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας βρισκόταν στην περιοχή. Επίσης, υπάρχει η πληροφορία από την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, πως οι τοιχογραφίες αυτές είναι το «πρώτο χέρι» του αγιογράφου, δηλαδή δεν έχουν υποστεί άλλες επεµβάσεις.
Πρέπει εδώ να ειπωθεί, πως υπάρχει, από τους ευαίσθητους και ορθά σκεπτόµενους τόσο κατοίκους της περιοχής όσο και επισκέπτες, αγανάχτηση για την εγκατάλειψη των µνηµείων αυτών.
