ρητινοκαλλιεργεια
Μετά την εξόρυξη λευκόλιθου και την σπουδαιότητα του στην ανάπτυξη της οικονομίας και της κοινωνίας του τόπου μας, σημαντικό ρόλο για πάνω από ένα αιώνα έπαιξε και συνεχίζει να παίζει, η ρητινοκαλλιέργεια.
Ας δούμε όμως τι είναι η ρετσίνα
και ποια η σπουδαιότητα παραγωγής της.
Από την αρχαιότητα ως το σήμερα.
Στην αρχαιότητα, η νύμφη Πίττυς μεταμφιέστηκε σε πεύκη, για να αποφύγει το θεό του δάσους Πάνα. Άρα κάπου στη βόρεια Εύβοια πρέπει να έλαβε χώρα ο μύθος, μιας και σε όλη την έκταση της είναι πευκόφυτη ως και τα όρια που αγγίζουν τη θάλασσα.
Η ρητινοκαλλιέργεια είναι γνωστή στην Ελλάδα τουλάχιστον από το 300 π.Χ., οπότε και συναντάμε την πρώτη αναφορά στο έργο του μαθητή του Αριστοτέλη, Θεόφραστου, «Περί Φυτών». Στο ίδιο έργο γίνεται αναφορά και στη διαδικασία παραγωγής μιας κολοφώνιας πίσσας, που χρησιμοποιούνταν για φωτισμό, για τη στεγανοποίηση των ξύλινων ενώσεων των πλωτών μέσων της εποχής κ.ά. Αργότερα, στην εποχή του Βυζαντίου στη ρητίνη βασίστηκε το υγρό πυρ και στην επανάσταση του ’21 το προϊόν πυρπόλησης του τουρκικού στόλου.
Ρετσίνα, το πολύτιμο δάκρυ που εκκρίνει το πληγωμένο πεύκο!
Η ρητινοκαλλιέργεια διαρκεί 9 περίπου μήνες. Αρχίζει το Φλεβάρη – Μάρτη, με τον καθαρισμό του υπορόφου των δέντρων, τη διάνοιξη των μονοπατιών και το πρώτο πελέκημα των πεύκων (χαλεπίου πεύκης), μία μικρή τομή ή δύο, ανάλογα με τη διάμετρο του πεύκου, που περιχύνεται με ερεθιστική καυστική ουσία, απ’ όπου εκλύεται η ρητίνη και καταλήγει σε πλαστικές σακούλες, καρφωμένες κάτω ακριβώς απ’ την τομή, που αντικαθίστανται όταν γεμίσουν.
Θα ακολουθήσουν όλη τη σεζόν 8 – 9 «σκεπάρνια» και στα τέλη του Οκτώβρη, ανάλογα και με τις καιρικές συνθήκες (αν βρέξει ο πεύκος ψύχεται και η ροή σταματά ή επιβραδύνεται), αρχίζει η συγκομιδή, η συγκέντρωση της παραγωγής σε βαρέλια ή μεγάλους σάκους και η πώλησή της.
Σήμερα, τα βασικά παράγωγα της ρητίνης – προϊόν ανανεώσιμο, εξαγώγιμο, φιλικό προς τον άνθρωπο και το περιβάλλον – είναι το νέφτι και το κολοφώνιο, ενώ σε 70 ανέρχονται τα υποπροϊόντα της, μεταξύ αυτών: Καλλυντικά χρώματα, βερνίκια, συνθετικό καουτσούκ, κόλλες, αδιάβροχα εξώφυλλα, μελάνι τυπογραφείου, πρώτες ύλες αρωματοποιίας, στερεωτικά μαλλιών, αποτριχωτικό κερί, τεχνητές οδοντοστοιχίες, πλαστικά κ.α.. Επίσης χρησιμοποιείται για τη στεγανοποίηση πλοίων, στο κρασί, στις μπογιές, στα υποδήματα, ενώ τα τελευταία χρόνια προορίζεται κυρίως για τη βιομηχανία.
Η ρητίνη χρησιμοποιείται και στην ιατρική φαρμακευτική, οι φαρμακευτικές της ιδιότητες είναι εμπειρικά γνωστές στα ρητινοπαραγωγά χωριά, όπου πολλοί τη χρησιμοποιούν σε ρευστή μορφή για την επούλωση τραυμάτων.
Στην Ελλάδα η ρητινοπαραγωγή τις τελευταίες δεκαετίες κατέγραφε φθίνουσα πορεία, με εξαίρεση την τελευταία δεκαετία που το κλίμα αντιστράφηκε παρά την μείωση στην τιμή πώλησης της από τους παραγωγούς και δραματική μείωση της επιδότησης του κράτους προς αυτούς. Στην βόρεια Εύβοια γύρω στις 1000 οικογένειες ζουν από τη ρητινοκαλλιέργεια, ενώ κάθε χρόνο, γύρω στα 5,5 εκατομμύρια ευρώ εισέρχονται στην οικονομία της Εύβοιας από τη ρητίνη και στα ασφαλιστικά ταμεία σχεδόν 220 χιλιάδες ευρώ.
Στην Ελλάδα υπάρχουν δύο βιοτεχνίες, η μια στην Ιστιαία και η άλλη στη Χαλκίδα ενώ την κύρια ποσότητα για την περαιτέρω επεξεργασία ρητίνης και εξαγωγής των παραγώγων της, πραγματοποιεί μία βιομηχανία στην Ελλάδα που βρίσκεται στα Μέγαρα Αττικής, η οποία αν και σταθερή στην αγορά της πρώτης ύλης για πολλές δεκαετίες, επωφελείται από την μονοπωλιακή κατάσταση που έχει δημιουργηθεί.
Φροντιστές και φύλακες του δάσους
Η συνεισφορά των ρητινοκαλλιεργητών ήταν και παραμένει τεράστια. Αποψίλωση του δάσους από χαμηλούς θάμνους, ξερά κλαδιά κ.λπ. Άνοιγμα ή καθαριότητα δρόμων για να προσεγγίζουν τα δέντρα τους. Φροντίδα να μένουν ανοιχτές οι ζώνες πυροπροστασίας. Με υποδειγματική οργάνωση μεριμνούν για την προστασία των δέντρων. Σ’ αυτούς οφείλεται σε μεγάλο βαθμό το γεγονός ότι τα ρητινεύσιμα πευκοδάση υπάρχουν ανέπαφα έως σήμερα.
Στα λημέρια τους δύσκολα πατάει πόδι εμπρηστής ή λαθροϋλοτόμος. Πολλές πυρκαγιές έσβησαν στο ξεκίνημά τους χάρη στη δική τους άμεση επέμβαση κι άλλες τόσες η Πυροσβεστική τούς έχει συμβουλευτεί για να προσεγγίσει στον τόπο πυρκαγιάς, αφού γνωρίζουν το δάσος καλύτερα από τον καθένα. «Δάση που ρητινεύονται, δύσκολα καίγονται» συνηθίζουν να λένε στην Εύβοια.
Η σπουδαιότητα της ρετσίνας που παράγεται στην Εύβοια βρίσκεται στην ποιότητά της και το μέλλον της κρίνεται σπουδαίο. Βάσει μελετών, ελληνικών πανεπιστημίων και επιστημόνων, κρίνεται πως η ρετσίνα αποτελεί τέλειο βελτιωτικό καυσίμου, γιατί έχει την ιδιότητα να κατακρατεί την υγρασία του καυσίμου και άρα του κινητήρα, βελτιώνοντας έτσι την απόδοση και καθαρότητα του, μειώνοντας τους ρύπους, εμποδίζει τη δημιουργία πάγου στο καύσιμο και στις σωληνώσεις, κυρίως στα αεριοθούμενα οχήματα. Σύμφωνα δε με τα πειράματα, χρειάζεται μόνο 2,5-5 κιλά ρετσίνας σε ένα τόνο καυσίμου, σε μια δίωρη επεξεργασία, ώστε να μειωθεί η υγρασία σε αυτό κατά 70%!
Δασικός Συνεταιρισμός Πηλίου Ευβοίας
Σχεδόν σε κάθε χωριό της Βόρειας Εύβοιας υπάρχει και από ένας Δασικός Συνεταιρισμός, ενώ στο Πήλι ο Δασικός Συνεταιρισμός μέχρι πρότινος, ξεπερνούσε τα εκατό μέλη. Παλιότερα, ο Δασικός Συνεταιρισμός Πηλίου, αγόραζε τη ρετσίνα και την αντάλλασε εκτός από χρήματα και σε σιτηρά ή λάδι κ.α., τα οποία χρησιμοποιούσαν τα νοικοκυριά για την διαβίωση τους.
Σήμερα ο Συνεταιρισμός μας, κατέχει ακίνητο με ιδιόκτητα γραφεία και αποθήκη, όπου στο ίδιο κτίριο υπάρχει άλλο ένα τμήμα που ενοικιάζεται σε ιδιώτη ως επαγγελματικός χώρος, ενώ στην παραλία Πηλίου ο συνεταιρισμός κατέχει άλλο ένα ακίνητο που επίσης ενοικιάζεται σε ιδιώτη ως επαγγελματικός χώρος. Το δάσος στο οποίο εργάζονται οι Πηλιώτες δασεργάτες- ρετσινάδες, είναι δημόσιο και ενοικιάζεται από το Συνεταιρισμό, ενώ στη συνέχεια κληρώνεται και ενοικιάζεται κάθε πέντε χρόνια στα ενδιαφερόμενα μέλη που θέλουν να εργαστούν πάνω στην παραγωγή ρετσίνας. Οι εργασίες του Συνεταιρισμού δεν περιορίζονται μόνο στη παραγωγή ρετσίνας, αλλά και στην υλοτόμηση ξυλείας και πώληση της, όπως και στον καθαρισμό και την αραίωση του δάσους, για την ευκολότερη πρόσβαση σ’ αυτό αλλά και στην αντιπυρική προστασία του.